Ιστορικοι και Αρχαιολογικοι χωροι :
Το πηγάδι του Αχιλλέα. Ένα πανάρχαιο πηγάδι. Δημιουργήθηκε πριν από χιλιάδες χρόνια σε κοντινή απόσταση με την παραλία των Βατερών στο χωριό Βρισα. Όταν ο Αχιλλέας περνούσε από το νησί έδεσε τα πλοία του και μαζί με τους Μυρμιδόνες άρχισαν να αναζητούν τροφή και νερό. Στο συγκεκριμένο πηγάδι λέγεται ότι ξεδίψασαν και πότισαν τα άλογα τους για να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς την Τροία. Συνέλευση των πολιορκητών στον Τρωικό Πόλεμο υποχρέωσε τον Αγαμέμνονα, ύστερα από συμβουλή του μάντη Κάλχα, να επιστρέψει τη σκλάβα του, Χρυσηίδα, στον πατέρα της, ο βασιλιάς των Μυκηνών ζήτησε ως αντάλλαγμα τη Βρισηίδα. Απέστειλε τους αγγελιαφόρους του και πήραν τη Βρισηίδα από τον Αχιλλέα.Τότε ο Αχιλλέας εξοργίστηκε και αρνήθηκε να πολεμήσει. Αυτός ο θυμός, δηλαδή η «μήνις» του Αχιλλέα αποτελεί το θέμα της Ιλιάδας του Ομήρου. Το Πιγαδι ειναι κοντά στο ακρωτήρι του Αγίου Φωκά στα Βατερα.
Αρχαια Ισσα - Παρακοιλα - Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Ίσσα ή ΄Ισση είναι γνωστή κυρίως μία θυγατέρα του Μακαρέως, η οποία έδωσε το όνομά της στην αρχαία πόλη Ίσσα της Λέσβου. Την Ίσσα την ερωτεύθηκε ο Ερμής ή ο Απόλλων, ή ίσως και οι δύο αυτοί θεοί. Πιστεύεται ότι τουλάχιστον ο γιος της ο Πρύλις, μάντης στη Λέσβο, είχε πατέρα τον Ερμή. Για να την πλησιάσει ο Απόλλων, μεταμορφώθηκε σε βοσκό.Στις προηγούμενες επισημάνσεις δημοσίευσα μαζί με τη σύζυγό μου, Κωνσταντίνα Βάκκα, την επιγραφή της Αττικής του 450 π.Χ., «IG I2 30+23, SEG 10.20», η οποία με τη συνένωση των δύο θραυσμάτων της, μετονομάστηκε σε «IG I3 18». Η επιγραφή αναφέρει την αποστολή στρατιωτών με τρία πλοία της πόλης Ίσσας της Λέσβου στον Ελλήσποντο για να ενισχυθεί η Αθηναϊκή Συμμαχία. Η Ίσσα ήταν η πρώτη κόρη του πρώτου βασιλιά της Λέσβου Μάκαρα και από αυτή ονομάστηκαν α) η νήσος Ίσσα, που ήταν το πρώτο όνομα της Λέσβου, β) η πόλη Ίσσα, πρώτη πρωτεύουσα του νησιού μεταξύ Καλλονής και Παρακοίλων και γ) η πόλη Άντισσα, επειδή αρχικά ήταν κτισμένη στο μικρό νησί «Άντισσα» κοντά και απέναντι από το μεγάλο νησί «Ίσσα». Για τη σπουδαιότητα της πόλης Ίσσας παραθέτω τρία κείμενα: α) Του αρχαιολόγου Ιωάννη Κοντή: «Αφού νικήθηκαν οι Πέρσες τελικά, το 479 π.Χ., οι Λέσβιοι, μαζί με τους άλλους νησιώτες στην αρχή κι αργότερα και με τους άλλους Έλληνες της Ανατολής, πήραν μέρος στον συνασπισμό, που έγινε για να στεριώση την ελληνική νίκη. Πρώτα με την ηγεσία των Λακεδαιμονίων και μετά των Αθηναίων. Στον συνασπισμό αυτόν, που κατέληξε στην Αθηναϊκή συμμαχία, πραγματική ηγεμονία των Αθηνών, οι λεσβιακές πόλεις, όλες μαζί (το κοινό των Λεσβίων φαίνεται ότι δεν είχε παύσει να υπάρχη) διατήρησαν θέση πλεονεκτική. Έμειναν αυτόνομες, δεν πλήρωναν φόρο, όπως οι περισσότεροι από τους άλλους συμμάχους, αλλά δίνανε πλοία, και χωρίς άλλο είχαν και την ιδιαίτερη ευθύνη για την ασφάλεια του βορειοανατολικού Αιγαίου». («Λεσβιακό Πολύπτυχο», Αθήνα 1973, σ. 63-64). β) Του Γερμανού αρχαιολόγου Robert Koldewey: «Ανεβαίνοντας κανείς τη βόρεια πλαγιά, φθάνει αντίπερα της ράχης του λόφου γνωστού ως “Τα Ίσσα”, σε ένα στάβλο με ένα πηγάδι (πηγή). Η τοποθεσία ονομάζεται “Πήγαδος”. Η πλαγιά είναι και πάλι καλυμμένη από αρχαίους αμπελώνες και στον Πήγαδο κείτεται ένας από τους αρχαίους λίθους πιεστηρίων. Συνεχίζοντας από εδώ προς τα κάτω εμφανίζεται το “Παλαιόκαστρο”. Υπάρχουν εκεί τα ερείπια ενός οικοδομήματος με πολλά μικρά δωμάτια. Εκεί δεν είναι ορατοί πλίνθοι, έτσι δεν μπορεί κανείς να προσδιορίσει το χρόνο κατασκευής. Αλλά υπάρχουν τα τείχη από πολυγωνικά στρώματα ογκόλιθων μεσαίου μεγέθους που δεν δημιουργούν την εντύπωση ενός νεότερου κτίσματος». («Die antiken Baureste der Ιnsel Lesbos», Berlin 1890, σ. 39). Στη στήλη εικονίζονται μαζί δύο σχέδια i) του Koldewey με την κάτοψη «οικοδομήματος» εννέα δωματίων στο Παλιόκαστρο Ίσσας και ii) του Μάκη Αξιώτη για το Παλιόκαστρο. («Περπατώντας τη Λέσβο», Μυτιλήνη 1992, πίνακας 63). γ) Επίσης του Κοντή, που παραθέτοντας το παραπάνω σχέδιο του Koldewey γράφει: «Για τα αρχαία σπίτια της Λέσβου, μια και δεν έχουν γίνει ανασκαφές, ξέρομε μόνο ό,τι βγαίνει από τα επιφανειακά λείψανα, που διατηρήθηκαν εδώ κι εκεί. Ενδιαφέρει σχετικά ότι στην Αρίσβα, όπου έχουμε τα κυριώτερα δείγματα, που φαίνεται ότι έμειναν από την πρώιμη οπωσδήποτε καταστροφή, (σ.σ. 8ος-7ος π.Χ. αιών) παρουσιάζεται ο τύπος του “μεγάρου”, με κλειστό πρόδομο, αυτός δηλαδή που έδωσε τον ειδικό χαρακτήρα στα σπίτια του προϊστορικού συνοικισμού της Θερμής. Παρόμοια σπίτια σημειώθηκαν, παλιότερα, στη θέση Πήγαδος (σ.σ. Παλιόκαστρο) της Ίσσας, βόρεια από τον κόλπο της Καλλονής και πρόσφατα στην Τσιχλιώντα της Ερέσου (σ.σ. στον Λεσβά). Η παρουσία τόσων δειγμάτων του σπάνιου αυτού τύπου μέσα στον περιορισμένο αριθμό των αρχαίων σπιτιών που έχουν σωθή επιφανειακά τους λείψανα, οφείλεται πιθανώτατα στη διατήρηση επιχώριων στοιχείων ουσιαστικών στην οικοδομία του νησιού που διαμορφώθηκε μετά από την άφιξη των Αιολέων (σ.σ. 1054 π. Χ.)». (σ. 61-62). Η επιγραφή «IG I3 18» επιβάλλει τις πρώτες ανασκαφές στην πόλη Ίσσα, στην πρώτη πρωτεύουσα του νησιού, η οποία έδωσε το πρώτο όνομα «Ίσσα» στο νησί που σήμερα ονομάζεται Λέσβος. Αριστείδης Κυριαζής
